Шагаа

Шагаа – тываларныӊ эрги чылды аъткарып үдээри болгаш үнүп келген чаа чылды база часты уткуурунуӊ байырлалы. Шагаа дээрге «Шагныӊ чаазы» – Чаа чылдыӊ эгези азы «шаг» (үе) болгаш «аа» (аа сүт) деп ийи сөстен тургустунган үндезин тыва сөс. Шагаа ыдыктыг байырлал болганда тускай ёзу-чурумнуг болур.

1. Бүдүү айы.
Бүдүү айы дээрге эрги чылдың эң сѳѳлгү айы, ол дээрге Шагаага белеткенир үжен хонуктуӊ чымыштыг үези болур. Бүдүү айныӊ кол утказы – белеткел болгаш кижиниӊ даштыкы база иштики арыгланыышкыны болур. Чылдыӊ сөөлгү хүнүн бүдүү хүн дээр. Ол хүнге чедир Шагаага улуг белеткел колдуунда доозулгаан боор ужурлуг.

2. Саң салыры.
Саӊ салыры. Үе-дүптен тура тывалар бойдус-биле чолукшужар (амыр-менди солчур), аӊаа хүндүткел илередип, саӊ салыр чаӊчылдыг. Шагаада улуг-биче ийи саӊ салыр. Улуг саӊны эр кижи, бичезин кыс кижи салыр.

3.Чолукшууру.
Чолукшулга деп сөс «чол, чол-кежик» деп сөстен укталган болуп турар. Ол дээрге кижилерниӊ бот – боттарынга хүндүткел, аас-кежик илереткен байыр чедириишкини болур.

Шагаа хүнү дүжүпкенде, саӊ салып, йөрээл салып база чолукшаан соонда, арыгланыр ёзулалды катаптаар. Арыг харга аӊдааштаныыр, чуӊгулаар. Дараазында ак айның дургузунда Шагаа доюн дойлап келир. Кижилер бот-боттарынче аалдажыр, чолукшуур. Оон аӊгыда янзы-бүрү тыва оюннарны ойнаар: кажыктап, тевектеп, шыдыраалап, даалылап, панчыктап, хендирбе сый шаап, дээш оон-даа өске. Шагаа дээрге тываларныӊ эӊ-не хөглүг, эӊ-не найыралдыг, шупту кижилерни деӊ эргелиг кылыр, аас-кежикти, кадыкшылды кыйгырар чоннуӊ ыдыктыг ынак байырлалы.